Yazar: Ali Haydar Peçe

Yasin Meral, Yahudilikte Cismani Haşir Tartışmaları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.

Cismani haşir; İslam Felsefesi, Kelam, Tefsir, Dinler Tarihi gibi İlahiyat disiplinlerinin önemli tartışma konularından biridir. Konuyla ilgilenen araştırmacıların bu disiplinler arasında olan ilişkiyi göz ardı ederek yapacağı çalışmaların eksik kalacağı muhakkaktır. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dinler Tarihi bölümü öğretim üyesi Yasin Meral’in Yahudilikte Cismani Haşir Tartışmaları adlı eseri konu ile ilgilenenler açısından bu bütünlüğü yakalama anlamında önemli bir pencere açmaktadır. Ayrıca Meral’in bu kitabı, yazarın Yahudilik ile ilgili kaleme aldığı diğer kitaplar[1] ile bir arada düşünüldüğünde Yahudiliğin ayrıntılarına vakıf olmada önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Ülkemizde, İlahiyat alanında yapılan çalışmaların literatür bölümlerine bakıldığında İslam düşünce mirasının yabancı araştırmacılar tarafından en az Müslümanlar kadar bilindiği ve irdelendiği yadsınamayacak bir husustur. Buruk bir imrenmeyi beraberinde getiren bu duruma mukabil Müslüman araştırmacıların kendi mirasları yanında farklı din ve kültürlerin tartışmalarına vakıf olmaları, bu tartışmaların kendi alanları ile ilişkilerini kurmaları önemli görünmektedir. Bu düzlemde bakıldığında Meral’in kitabının konumu daha iyi anlaşılabilir.

Meral, kitabında 13. yüzyılda yaşamış Yahudi düşünürlerden Samuel Halevi, İbn Meymûn ve İbn Şim‘on arasında geçen cismani haşir ile ilgili tartışmalara odaklanmaktadır. Bu isimlerden İbn Meymûn eserleri ve düşünceleri ile diğer Yahudi düşünürlere göre daha iyi bilinen bir isimdir. Bu tartışmada İbn Meymûn ve öğrencisi konumundaki İbn Şim‘on ahirette dirilişin cismani olmayacağını; Samuel Halevi ise dirilişin cismani olacağını savunmaktadır. Kitabın tamamı göz önüne alındığında bu tartışmanın Yahudilikte ölümden sonra yaşanacak dönemlerin Mesih-Ahiret olarak ayrılmasından ve nefsin anlaşılmasındaki farklılıklardan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Buna göre İbn Meymûn ve İbn Şim‘on ölümden sonra yaşanacak mesih döneminde dirilişin cismani olacağını bundan sonra yaşanacak olan ahiret döneminin ise ruhsal olarak gerçekleşeceğini savunmaktadırlar. Buna karşılık Samuel Halevi, ölümden sonraki dirilişin hem mesih hem de ahiret aşamasında cismani olacağını iddia etmektedir. Meral kitabında bu düşünürler arasındaki tartışmanın konularını, delillerini ve sırasını anlaşılır şekilde ortaya koymuştur.

Meral, Yahudi düşünürler arasındaki tartışmaları ince ayrıntılarını ortaya koymanın yanında Müslüman düşünürlerden Fârâbî, İbn Sînâ ve Gazâlî’nin konu ile ilgili düşünceleri arasında bağlantılar kurmuştur. Yakın zaman dilimlerinde yaşamış Yahudi ve Müslüman düşünürlerin konu ile ilgili tartışmalarda benzer argümanlar kullanmaları araştırmacılar açısından ilgi çekici gözükmektedir. Ayrıca bu durum İslam Felsefesi ve Kelam gibi disiplinlerin Dinler Tarihi ile olan ilişkisini kurma açısından fikir vermektedir.

Kitapla ilgili önemli noktalardan biri Yahudi düşünürler arasındaki tartışmalar vesilesi ile Yahudiliğin değişik inançları hakkındaki ayrıntılara ulaşıyor olmamızdır. Örneğin İbn Meymûn imkan dairesindeki bir olayın mucize kabul edilebilmesi için şu şartları öne sürmektedir: Olayın peygamberin ağzından çıktığı sırada vaki olması, kendine benzeyen olaylar arasında garip ve nadir olması ve devamlılığı sürmesi. İbn Meymûn’a göre bir mucize, bu şartlarından biri ya da hepsinin bir arada bulunması ile gerçekleşebilir. (s.148-150) Mucize ile ilgili bu bilgi daha sonra cismani haşir meselesi ile ilişkilendirilmiş olmakla birlikte okuyucuya Yahudi bir düşünürün mucize anlayışına muttali olma imkanını vermektedir. Benzer verilere Yahudi düşünürlerin yetkin insan anlayışları (s. 31), tartışma ahlakına yaklaşımları (s. 32), te’vil düşünceleri (s.56,76), Tanrı’nın sözünün mahluk olması (s. 90) gibi meselelerde de ulaşmak mümkündür. Bu tür ayrıntıları yine Meral’in kaleme aldığı Samiri’nin Buzağısı adlı eserinde de görmüş olmamız yazarın kitapları okunurken sadece başlıkta verilen konuya değil farklı ayrıntılara da dikkat edilmesi gerektiğini göstermektedir. Örneğin cismani dirilişin tartışıldığı bu kitapta Arapların kayıp eşyalarını bulmak için çocukları kullandıkları ‘mendel’ ayinlerinin geçmesi (s. 78) bu açıdan önemlidir.

Kitabın diğer bir yönü de özellikle Felsefe alanındaki nefs ve kıdem tartışmaları hakkında vermiş olduğu ayrıntılardır. Yahudi geleneğinde nefsin mahiyeti, bekası, işlevi gibi hususların nasıl anlaşıldığının ortaya konması araştırmacılar açısından kıymetli malzemeler içermektedir. Örneğin tartışmanın taraflarından olan Halevi, Yahudi kutsal kitabı Tanah’ta geçen bir ruh çağırma hadisesini nefsin bekasını ispatlamak için kullanmaktadır. (s.74-75) Ayrıca âlemin kıdemi konusu İbn Meymûn tarafından mucize meselesi çerçevesinde ele alınmaktadır. (s. 147)

Son olarak kitapta İbn Meymûn ile ilgili bölümlerin Halevi ve İbn Şim‘on’a nazaran daha az yer kapladığının ifade edilmesi gerekir. Bunu bir eksiklik olarak görecek okuyucuların Meral’in İbn Meymûn’un cismani haşir ile ilgili görüşlerini açıkladığı ve risalesini neşrettiği makalesine[2]  başvurmalarını önerebiliriz.

Görsel Kaynağı: https://www.trc.qld.gov.au/free-screening-of-keith-looby-documentary/

---

[1]İbrahim Müteferrika Öncesi İstanbul’da Yahudi Matbuatı, Divan Kitap, İstanbul 2016.

Yahudi Geleneğinde Kur’an ve İbranice Kur’an Çevirileri, Divan Kitap, İstanbul 2016.

Yahudi Düşüncesinde İslam Algısı: İbn Meymun Örneği, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.

Sâmirî’nin Buzağısı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.

Yahudi Dini Literatüründe Mesih, Deccal ve Gog-Magog, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.

Yahudilerin Ahir Zamanı: Yahudilikte Gog-Magog, Deccal ve Mesih, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.

Yahudilikte Cismani Haşir Tartışmaları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.

İbn Kemmune ve Tenkihu’l- Ebhas li’l-Mileli’s-Selas Üzerine Araştırmalar, Eskiyeni Yayınları, Ankara 2020 (Fuat Aydın ve Fatıma Betül Taş ile birlikte).

[2] Yasin Meral, “İbn Meymūn’un Cismani Haşir ile İlgili Görüşleri ve Haşir Risalesi’nin Arap Harfleriyle Neşri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 61 (2020 ), ss. 245-314.