Yazar: Büşra Nur Tutuk

Işık, göz kapaklarını açınca yayılacak. Göğüs kafesinde baharın kızıl tomurcukları, nereye baksan gülümseyeceksin zaten, bak, adını koyamıyorsun. Başında kesif bir beyaz, midende buzlar öğütülüyor, ne yesen ne giysen nafile, soğuk sadece, adını koyamıyorsun. Derinde ateş, vücudunun üçte biri suymuş, boğazındaki serçe çoktan can verdi, sesinin rengi bu değil, adını koyamıyorsun. Kimim ben? Sadece gelişmiş bir hayvan mı? Veya komplike bir makine? Gurur kırıcı. Dahası, tek bir ben miyim? İçimde birden çok ben barınabilir mi?  A ve B nitelikleri aynı anda bir insanda bulunabilir. Bu, birden çok ben olduğunu göstermiyor. Peki B niteliğini paylaşan iki insanı birbirinden ayıran unsur ne? Bir diğer husus, zaman içerisinde değiştiğimde geriye kalanın ne olduğu. Bedenim değişiyor, fikirlerim, inançlarım hatta değerlerim bile değiştiğinde ben diyebileceğim bütünlüğü ne sağlıyor?

Öncelikle şuna cevap vermeliyiz, zaman içinde aynı kalıyor muyuz? Cevaben dört yaklaşımı inceleyelim. İllüzyon teorisine göre, hayır. Zaten ben diye bir şey yok. Hayatta bir şeyler tecrübe ediyoruz, bu tecrübelerin toplamına da benlik adını vermişiz. Hume’a selamlar… Devamı da var, aynı nehirde yıkanamazsın, bir nehirde bile yıkanamazsın… Heraclitus’a sevgiler… Değişen dönüşen şeye cahillikten ben demişiz. Buda’ya hürmetler… Bir dakika bunun doğru olduğunu düşünelim, benlik diye bir şey yoksa ve tecrübelerimize ben diyorsak benin yok olduğunu nasıl biliyoruz? İnsanlar da geçmişte işlediği suçun cezasını çekmemeli o zaman. Tecrübe anlığı diyelim geçelim. Ne âlâ! İllüzyon kelimesinin bile hoşlanılır tarafı yok. Evet diyen cenaha bakalım. Bir teoriye göre bedenimiz aynı kaldığı sürece zaman içerisinde biz de aynı kalırız. Kimliğimizin sadece bedenimizden müteşekkil olduğunu söylemek güç. Öyleyse bitkisel hayattaki bir insanın hala aynı insan olup olmadığı problemi ortaya çıkıyor. Çok savunulabilir görünmüyor. Diğer bir teoriye göre ise ruhumuz aynı kaldığı sürece biz de aynı kalırız. Ölürse ten ölür canlar ölesi değil, denebilir kısaca. Platon ruhun cinsiyetinin olmadığını bedenlerin değişebileceğini söylese de bu, bana çok makul gelmiyor. Soyutlamayı bile modelleyerek öğreniyoruz. Bir insanı tanımlarken bedeninden ayrı düşünebilir miyiz? Diyelim ki düşündük, nasıl emin olacağız o insanla konuşurken aynı insan olduğundan? Ruh dedektörü… Teolojik bir problemi de beraberinde getiriyor bu üçüncü teori, eğer ruh ölmüyorsa dirilişe de gerek kalmıyor. Tanrının ruhu öldürmemesi için sebep ne olabilir? Dördüncü yaklaşım hafıza teorisine göre, geçmişimizi hatırladığımız sürece zaman içerisinde aynı kalırız. Bir başka deyişle, yaşadıklarımıza bütünlük atfederek “ben”i oluşturuyoruz. Ben, geçmiş tecrübelerimden arta kalanım. Sevgili Leibniz’in hatıralarımın yok olması karşılığında kraliçe olmam gibi bir önerisi var. Buna göre, başka bir hayat yaşasaydım muhtemelen başka bir insan olurdum. Öyleyse kraliçe olacak ben, şimdiki ben değilim. Kabul edilebilir durmuyor. Hafızamı kaybettiğimde benliğimi de mi kaybedeceğim? Neyi unutmayı seçtiğimiz de kimliğimizi oluşturuyor, sahi. Öte yandan, yaşamadığım ama gerçek zannettiğim anılar sahte bir kimlik oluşturabilir, oluşturabilir mi? Sahte hatıralar handikapı var. Öyle ya, zamanla anılar, hayal ve gerçeği ayıran çizgiyi kaybediyor.

Sonuç olarak benliğin doğası gizemini korumaya devam etse de keşfetmeye açık kapı bırakıyor. Şunu söyleyebiliriz ki her bireyin ben tecrübesi kendine özel. Bu tecrübeyi bağlantılar kurarak oluşturuyoruz. Bir rüyadan uyanırken bile hatırladığımız en son noktayı sorguluyoruz. “Buraya nasıl geldim?” Yaşanılanlara göre var olan gerçeklik zemini az ya da çok değişiyor. Önce parmak uçların ıslanacak. Keşifli günler dilerim.

Görsel kaynağı: https://propertoys.co.uk/product/wentworth-wooden-jigsaw-250pc-cows-painting-with-cows-i/