Yazar: Hadi Ensar Ceylan

Türkiye’de eğitimin ciddi sorunlarından biri, öğrencilerin klasiklerle (modern klasikler dâhil) buluşturulamamasıdır. Ortaöğretimden üniversiteye kadar öğrencilerimizin çoğunun formasyonu, ders kitapları niteliğinde hazırlanan metinlerin ötesine geçmez. Üstelik bu sığlığın, “benim öğrencim, benim yazdığım ders kitabını okusun” diyen hocaların iştiyakıyla (!) desteklenmesi de cabası. Öğrenci, hangi alanda eğitim görüyorsa ya da bizzat kendisi hangi alanın uzmanı olmak istiyorsa o alanın klasiklerini çokça okumalı ki bir derinliğe sahip olabilsin.

İlahiyat fakülteleri bağlamında İslam hukuku formasyonunun durumu, bahsettiğim genel manzaranın istisnası değil maalesef. İslam Hukuku I, İslam Hukukuna Giriş ve benzeri adlara sahip kitaplar öğrencilerimizin okudukları yegâne kaynaklar. İslam hukukunun/Fıkhın klasiklerine erişememenin iki sebebine temas edebilirim. Birincisi sadece İslam hukuku alanına özel olmayan bir neden: Arapça bilgisinin eksikliği. Son yıllarda olumlu yönde biraz kıpırdanma olsa da çoğu ilahiyat fakültesindeki öğrencilerimiz, Arapça yazılmış klasik bir eseri tek başına inceleme kabiliyetine sahip değil. Bir eseri dahi inceleyemediğinden, birden fazla eseri karşılaştırmalı inceleme esasına dayalı olan akademik araştırmaları ise hiç yapamaz durumdadırlar. İkinci sebep ise farklı nedenlere dayalı olarak fıkıh usulünün, füru fıkha nazaran daha önemli görülmesidir. Bu durum çoğu zaman, füru fıkhın neredeyse yok sayılmasına neden olmaktadır. Oysa fıkıh usulü, füru fıkıh bilinmeksizin uygulanabilecek bir metot değildir. Fıkıh usulünde ele alınan kuralların çoğu, füru fıkıhtaki uygulamaları ile anlam kazanır. Füru fıkhı yeterince bilmeden sürekli usul okumak, bu itibarla aslında usulü de tam öğrenememek anlamına gelir.

Fıkıh öğrencilerinin önemli bir eksiğine işaret etmek amacıyla kaleme aldığım bu yazıyı, hem yeterince Arapça hem de yeterince füru fıkıh bilmeyenlere bir başlangıç olabilir niyetiyle Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde Hanefi mezhebinin klasik füru fıkıh eserlerinden Türkçeye tercüme edilen bazı kitapları zikrederek sonlandırmak istiyorum. Türkiye’de yaşayan insanların çoğu, eskilerin tabiri ile Hanefiyyu’l-mezhep olduklarından tercüme edilen klasiklerin çoğu da Hanefi mezhebine aittir. Bu nedenle liste Hanefi mezhebi esas alınarak hazırlanmıştır. Bu listede kurucu metin, muhtasar, şerh, fetva, hilaf gibi farklı kategorilerde kitaplar bulunmaktadır. Bunlar arasında farklı önem sıralamaları yapılabilir, ancak hem otoritesi hem de kronolojik önceliği nedeniyle İmâm Muhammed’in el-Câmiu’s-Sağîr’i başta okunmalıdır. Sonrasında iki ve üç numarada yazılı olan Muhtasar’lardan biri okunursa bilgilerin toparlanması sağlanabilir. Derinlikli analizler için konu bazında el-Mebsût, el-Fetâva’l-Hindiyye, Reddu’l-Muhtâr gibi şerh niteliğindeki eserlerin okunabilme imkânının olması ise büyük şanstır. Görüldüğü üzere Arapçası iyi olmayan öğrencilerimizin aslında pek de kabul edilir mazeretleri olduğu söylenemez. Bunca kıymetli klasik eseri okumak/incelemek için yapmamız gereken tek şey, zamanı israf etmeden masa başına oturmaktır. İyi okumalar…

1. İmâm Muhammed (ö.189), el-Câmiu’s-Sağîr, Çev: Soner Duman, 2020.
2. et-Tahâvî (ö.321), el-Muhtasar, Çev: Soner Duman, 2013.
3. el-Kudûrî (ö.428), el-Muhtasar, Çev: Soner Duman, Osman Güman, 2017.
4. es-Serahsî (ö.490), el-Mebsût, Çeviri Editörü: Cevat Akşit, 2008.
5. el-Mergînânî (ö.593), el-Hidâye, Çev: Hüsamettin Vanlıoğlu vd.,
6. el-Mevsılî (ö.683), el-İhtiyâr, Çev: Mehmet Keskin, 2005.
7. Şeyh Bedreddin (ö.823), Letâifu’l-İşârât, Çeviri Editörü: Yunus Apaydın, 2012.
8. Molla Hüsrev (ö.885), Dürer, Çev: Arif Erkan, 1979.
9. İbrahim el-Halebî (ö.956), Mültekâ, Çev: Mustafa Uysal, 1968.
10. el-Fetâva’l-Hindiyye, Çev: Mustafa Efe, 1985.
11. Çatalcalı Ali Efendi (ö.1103), Fetâvâ-yı Ali Efendi, Çev: H. Necati Demirtaş, 2014.
12. Seyyid Feyzullah Efendi (ö.1115), Fetâvâ-yı Feyziyye, Çev: Süleyman Kaya, 2009.
13. Yenişehirli Abdullah Efendi (ö.1156), Behcetu’l-Fetâvâ, Çeviri Editörü: Süleyman Kaya, 2011.
14. Netîcetu’l-Fetâvâ, Çeviri Editörü: Süleyman Kaya, 2014.
15. İbn Âbidîn (ö.1252), Reddu’l-Muhtâr, Çev: Ahmet Davudoğlu vd., 1982.