Orjinal ismi “The Nation of Islam (NOI)” olan “İslam Ümmeti” Cemaati, 1930’lu yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde Elijah Muhammad tarafından siyahilerin yoğunlukta yaşadığı Detroit (Kuzey Amerika) şehrinde kurulmuş olup siyahi Müslüman Amerikalıların bağlı olduğu dini cemaattir. Elijah Muhammed tarafından kurulan “The NOI”, siyahileri içinde bulundukları buhrandan kurtarmak ve onlara yeni bir vizyon vermek üzere harekete geçmiş; Amerika’da yaşayan siyahi vatandaşlara umut kaynağı olmuştu. Aynı zamanda yoksulluk ve her türlü ahlaksızlığın yaygın olduğu toplumda öncelikle bu tür sorunları çözmeye çalışmış; içinde yaşadığı toplumun sorunlarını iyi bilen Elijah Muhammed tarafından, 30 yılda yeni bir toplum inşa edilmiştir.
300 yıl süresince köle olarak yaşayan siyahi Amerikalılar, hayatlarını kaybetmeleri ve işkence çekmelerinin yanı sıra, bu süre zarfında hem geçmiş ile bağlarını kaybetmişler hem de geleceğe dair umutlarını yitirmişlerdir. Dilleri, dinleri, kültürleri unutturulmuş olan bu millet, 1800’lü yılların sonlarında özgürlüklerini kazandıklarında kültürel bir boşluğa düşmüşler; 300 yıl boyunca köleler efendilerinin soy isimlerini zorunlu olarak kullanmışlar ve asli soy kütüklerini dahi unutmuşlardı. Bunun sonucu olarak Afrika’nın hangi bölgesinden geldiklerini ve hangi kabileye bağlı olduklarını bilmiyorlardı. Böylece 1900’lü yıllarda özgür oldukları halde soy isimlerini bile değiştirmeyip (dedelerinin de yaptığı gibi) efendilerinin soy isimlerini kullanmaya devam etmişlerdi. Böyle bir kültürel yoksunluk içinde olan bu millet, özgürlükten sonra da yıllar boyunca Amerikalı toplumun en alt tabakası olmaya devam etmiştir. Siyahilerin arasında ve günlük hayatın, içinden çıkılmaz bir kısır döngüsü haline gelen fakirliğin ve uyuşturucu, hırsızlık gibi ahlaki sorunların yoğun olarak görüldüğü bir ortamda büyüyen Elijah Muhammad, toplumun bir ferdi olması sebebiyle bu sorunları giderebilecek çözümleri sunabilmiş ve önemli ilerlemeler kat etmiştir.
Kölelikten dolayı birçok siyahi, Hristiyan olmuşsa da özgürlük sonrası bu dinden kopuşlar yaşanmıştır. Hristiyan beyaz Amerikalılar siyahileri yıllarca köle olarak çalıştırmış; zorla veya severek Hristiyanlığı benimseyen siyahiler için özgürlük dönüm noktası olmuş, öz kimliklerini aramaya başlamışlardır. Birçok siyahi, eski sahiplerinin dini olması sebebiyle Hristiyanlığı terk ederek dinsizliği tercih etmiştir.
1900’lü yılların başlarında bazı Siyahi düşünürler kendi kimlikleri ve geçmişleri hakkında arayışa başlamışlar; hayatın anlamının ne olduğu sorusuna cevap bulmayı amaçlamışlardı. Elijah Muhammad kimlik sorununa ve hayata dair anlam arayışlarına dini temelli bir çözüm getirdi. Mevcut sorunlara çözüm getirmesi dolayısıyla İslam, Hristiyanlığa bir alternatif olma özelliğini taşıyordu. Nitekim Elijah Muhammad’in Afrika’da İslam’ın yaygın olduğunu bilmesi ve tüm peygamberlerin getirdiği dinin İslam olduğunu ifade eder nitelikte beyanlarda bulunması sebebiyle İslamiyet, siyahiler arasında hızla yayılmaya başlamıştır. Ayrıca belirtmeliyiz ki Amerika’da The NOI hareketinden önce de Müslümanlar vardı ve İslam kısmen de olsa biliniyordu. Osmanlı Devleti’nden gelmiş birçok Müslüman işçi Amerika’da yaşamaya başlamışlarsa da İslam, Elijah Muhammad’in The NOI hareketine kadar yayılma imkânı bulmamıştır.
Babası Hristiyan bir vaiz olan Elijah Muhammad’in asıl ismi Elijah Poole’dür. 1897 yılında Amerika’nın orta kesiminde yer alan Georgia eyaletinde dünyaya geldi. Ona Muhammad ismi kendisinin din öğretmeni olan Fard Muhammad tarafından verilmiştir. 1930 yılında Fard Muhammad ile tanışan Elijah Muhammad, Fard Muhammad’in vaazından etkilenmiş ve İslam’ı bu vaazlar üzerine benimsemiştir. İslam’ı benimsemesinde iki sebepten biri Fard Muhammad’in vaazları ve diğeri İslam’ın Siyahilerin asli dini olmasıdır.
Elijah Muhammad bir Hristiyan vaiz olan öz babasından etkilendiği ve Hristiyan toplumda yetiştiği için The NOI cemaatinde Hristiyanlığın bazı doktrin ve uygulamaları mevcuttur. Elijah Muhammad İslam’ın şartlarını kabul etmekle birlikte inancında bazı faklılıklar mevcuttur. Örneğin The NOI cemaati, namazı farz olarak kabul etmekte ancak rükû ve secde gibi unsurları olan namazı İngilizcede dua anlamına gelen “prayer” sözcüğü ile ifade edildiği için ve muhtemelen Hristiyanlardan da etkilendiklerinden günde beş defa dua ederek yerine getirmektedir. Benzer bir etki Cuma namazı için de söz konusudur. The NOI mensupları, Cuma günü cemaat halinde namaz kılmak yerine, Pazar günü toplanıp Hristiyanlarda olduğu gibi sandalyeler üzerine oturarak vaaz dinlemektedirler. Birçok şehirde The NOI cemaatine ait cami vardır ancak bu camiler kilise ile benzerlikler taşımaktadır. Bu camilerde namaz kılma alanları yerine vaaz dinleme koltukları mevcuttur ve kıble mefhumu yoktur. The NOI cemaatinin camilerini kiliseden tek ayıran şey duvarlardaki dini/İslami içerikli yazılardır. Ayrıca The NOI üyelerinin giyimleri de en önemli ayırt edici özellikleridir. Bayanlar başları kapalı olarak geleneksel beyaz bir elbise giyerken erkekler, takım elbise ve kırmızı (veya siyah) papyon ile Pazar günleri dini toplantılara gelmektedirler. Bu toplantılar için sabah 10.00 civarında camide bir araya gelinir.
Elijah Muhammad yapmış olduğu birçok dini değişikliği toplumsal şartlara uygun olarak gerçekleştirmiş; insanlara kolaylık sağlamayı ön planda tutmuştur. Bu sebeple İslam siyahiler tarafından makul/yaşanabilir (bir din olarak) karşılanmış ve hızla yayılmıştır.
Ramazan orucunda da The NOI cemaatinin uygulamaları farklılık göstermektedir. The NOI üyeleri orucu farz olarak kabul ediyor ve yılda 30 gün oruç tutuyorlar. Ancak Elijah Muhammad bu konuda da toplumsal şartları göz önünde bulundurmaktadır. Elijah Muhammad’in içinde bulunduğu Hristiyan toplumda alkol ve eğlencenin yoğun olduğu ay, yılbaşı kutlamaları sebebiyle aralık ayıdır ve bu ayın son günleri ülke genelinde resmi tatildir. Elijah Muhammad buradan hareketle, halkını alkol ve kötü alışkanlıklardan uzak tutmak isteyerek onlara aralık ayında oruç tutmalarını emretmiştir ve bu ayı oruç ayı ilan ederek orucu bu ay ile sınırlandırmıştır. Ayrıca The NOI cemaatinde (dini) bayram kavramı da yoktur. Ramazan ve Kurban Bayramını kutlamazlar; onun yerine her yıl “Saviour’s Day” adıyla anılan ve ‘kurtuluş günü’ olarak bilinen 2 gün boyunca yıllık bayramlarını her yıl Şubat ayının 26-27. gününde kutlamaktadırlar.
1930-1950 yılları arasında pek çok siyahi vatandaşı saflarına çeken Elijah Muhammad, Malcolm X gibi isimleri etrafında toplamış ve kendisine tam bağlı olmamakla birlikte Hristiyan siyahilerin de dikkatini çekmişti. Ancak Elijah Muhammad’i Hristiyanlardan ayıran en önemli nokta, Amerika Birleşik Devletleri’nden kesin ayrılmak istemesi ve siyahilere ait ayrı bir ülke kurma fikrini benimsemiş olmasıdır. Amerika Birleşik Devletleri’nden ayrılma fikri, bu siyahi dini grubu diğer Hristiyan vatandaşlardan ayırıp farklı yollar izlemeleri konusunda tetiklemiştir.
The NOI Amerika’da yaklaşık 2 milyon kişiyi İslam’la tanıştırmıştır. 1950’li yıllarda Malcolm X bu cemaatin sözcüsü olarak görev yapmış ve Amerika’da siyahi Müslümanların sesi olmuştur.
Malcolm X ve Elijah Muhammed (Amerika’da siyahilerin eşit vatandaş sayılmasını sağlayan) “Human Rights” (1964) hareketine destek vermemiş olsalar da, siyahi Müslümanların Amerika’dan ayrılıp ayrı devlet kurma fikrinin “Human Rights” hareketine katkı sağladığını söyleyebiliriz. ABD, bu hareket sonucu (devletin bölünmesindense) siyahilerin eşit vatandaş sayılmasını kerhen kabul etmiştir. Siyahi Hristiyanların desteklediği “Human Rights” hareketi sonucunda siyahilerin eşit vatandaşlık haklarına sahip olması ABD tarafından kabul edilmemiş olsaydı, muhtemelen pek çok siyahi, The NOI grubuna katılıp Müslümanlığı seçecekti ve Amerika’dan ayrılıp ayrı devlet kurma fikri iyice yaygınlaşacaktı.
Özellikle belirtmek gerekir ki, The NOI (Müslümanların sahip olduğu din algısından) doktriner açıdan da farklı bir İslam algısına/anlayışına sahiptirler. Malcolm X ve Muhammed Ali’nin The NOI vasıtasıyla tanıştıkları İslam anlayışıyla, daha sonra Sünni İslam’ı benimsemeleri sonucu sahip oldukları din algısı arasında kayda değer farklılıklar vardır. 1950’li yıllarda siyahi müslümanlar Elijah Muhammed’i peygamber benzeri bir şahsiyet olarak kabul ediyorlar ve Elijah Muhammed’e (İslam’da kabul gören peygamber algısıyla birebir örtüşmemekle birlikte) “The Messenger” diye hitap ediyorlardı. Çünkü siyahi müslümanlar ve Elijah Muhammed, Hz. Muhammed’in son peygamber olduğunu kabul ediyordu. Ancak İslam’ı siyahi müslümanlara ilk defa tanıttığı için Elijah Muhammed’i ‘mesih’ gibi görüyorlar ve İslam’ı günümüzde en iyi yorumlayan kişi olarak niteliyorlardı.
Sonuç olarak Elijah Muhammad, Amerika’da İslam’ı ilk defa tanıtmış ve yıllarca köle olarak çalıştırılan siyahi vatandaşlar arasında İslam’ı yaymayı sistemli bir şekilde başarmıştır. Doğal olarak siyahiler de İslam’ı ilk öğrendikleri şekliyle kabul etmiştir. Bundan dolayı İslam Amerika’da yanlış bir biçimde de olsa yayılma fırsatı bulmuştur. Elijah Muhammed’in en güçlü argümanı şuydu: “İslam Afrika’da yaygındı ve insanlar köle olarak Amerika’ya getirilmeden önce 1600’lü yıllarda Afrika’da Müslüman olarak yaşıyordu. 1600-1930 yılları arasında hiçbir Müslüman devleti İslam’ı yaymak için Amerika’ya gelmedi ve hiçbir yardımda bulunmadı.” Elijah Muhammed bu görüşleri dile getirerek The NOI grubunun yanlış olan ilkelerini savunmuş ve eleştirilere her zaman kapalı kalmıştır. Elijah Muhammed’in kurduğu The NOI, günümüzde farklı gruplara ayrılmış olsa da varlığını sürdürmektedir.
One comment