Kayhan Doğru

Çağdaş İslam Düşüncesi ne kadar çağdaştır ve yahut çağdaş İslam düşüncesi kiminle çağdaştır?

Çağdaşlık yahut modernizm kavramlarını incelediğimizde yaşanılan çağa uygunluk, yenilikçilik manalarıyla karşılaşırız. Dolayısıyla bir düşüncenin çağdaş olabilmesi için o çağa ait olan konu-olay-kavramlar ile ilgili şeyler söylemelidir. Bu manada düşünce tarihine baktığımızda çağdaş düşünce olarak ifade edebileceğimiz tüm fikrî hareketler yahut oluşumlar, üretildikleri zamana/döneme özgü şeyler söylerler. Hatta söz konusu fikrî hareketler bilimsel, iktisâdî, ictimâî ve siyasî alanlarda da söylemlerine dayanaklar arar ve çağlarına yön verirler. Böylece bir sonraki çağın konu-olay ve kavramlarının oluşmasına da zemin hazırlarlar. Zira o çağda yaşanan gelişmeler, o çağa ait düşüncelerin sınırlarını aştığı için artık yeni çağın düşünce sistemi yavaş yavaş oluşmaya başlar. Kavramlar, olay ve olgular farklı biçimlerde değerlendirilir, gerektiği yerde yenileri üretilir.

Kısacası çağdaş düşünce, aydınlanma çağı ve sonrası için kullanılmış bir kavram olarak görülebilir. Ancak bizce çağdaş düşünce, geçmişin kavramsal ve kuramsal zemininden kurtulup yeni bir zeminde düşünce üretmenin adıdır. Aydınlanma dediğimiz şey işte bunu yapmıştır. Aydınlanmadan itibaren de artık –neredeyse dönüşü olmayan- sürekli değişen zeminlerde düşünceler üretilmeye başlanmıştır. Çağdaş düşünce ile modernizm kavramlarının birbirine bu kadar yakın olmasının sebebi de bundandır. Yani çağdaş düşünce biraz da düşüncenin sürekli kendisini yenilemesi sonucu ortaya çıkar. Bu yüzden çağdaş düşünce aynı zamanda modern bir düşüncedir.

Bu bağlamda Çağdaş İslam Düşüncesi için söylenebilecek aslında pek fazla bir şey yoktur. Çünkü çağdaş İslam düşüncesi hala İslam’ın yahut Kur’an ve Sünnet’in yanlış anlaşıldığı üzerinden fikirler üretmektedir. Bu bakımdan kendilerinin söylediği gibi İbn Teymiyye ile bir ortaklıkları olduğu gerçektir ancak bu ortaklık aynı zamanda onunla çağdaş olma gibi trajikomik bir durum da ortaya çıkarmıştır. Ayrıca onların Kur’an’a uyguladıkları modern ve çağdaş şiddetin sorgulanması gerekmektedir.

Bu noktada ‘Kur’an ne kadar çağdaş bir metindir?’ sorusunu sormakta fayda var.

Kur’an, indiği ‘çağ’ın diliyle insanlara seslenmiştir. Buradaki dil’i sadece konuşulan iletişim aracı olarak anlamamak gerekir. Kur’an, indiği ‘çağ’ın kavramları, olay ve olgularıyla insanlığa seslenmiş ve onları o ‘çağ’dan başka bir ‘çağ’a götürmenin de ötesinde, onların çağlar üstü bir düşünce yapısına ulaşmalarını hedeflemiştir. Bu anlamda Kur’an’daki metin ve yorum arasındaki ilişki bir hayli dikkat çekicidir. Metin, Kur’an’ın muhataplarının dikkatini çağlarına çekmeye çalışırken; yorum, muhatabına, o çağdan yenisine açılan kapıyı aralamaktadır. ‘Çağdaş İslam Düşünürleri’nin bizce en büyük hatası bu noktadadır. Şöyle ki: Onlar kendi çağlarını anlamak ve anlamlandırmak yerine Kur’an’ın ilk muhataplarının çağını anlamaya çalışmaktadırlar. Bunun bir neticesi olarak da Kur’an metninin amacı, ortadan kalkmaktadır. Metin yanlış algılanınca, yorum da ‘yeni bir çağ açıcı’ özelliğini yitirmektedir. Dolayısıyla Çağdaş İslam Düşünürleri, belki de batıdaki tarihî tenkit metodunun da etkisiyle Kur’an’ı, belli bir tarihsel zaman içine hapsetmeye yönelmektedirler.  Sonuç olarak ise ne gerçek manada istediklerine ulaşabilmekteler –ki metot ve yaklaşımlarındaki sıkıntının bunda etkisi büyüktür- ne de İslam dünyasından, giriştikleri işin karşılığında bir teveccühe nail olabilmişlerdir. Hatta tam tersine klasik İslam literatüründe tozlanmaya yüz tutmuş tekfirciliği kendilerine yöneltmişler ve bu sayede bu geleneği ihya etmişlerdir.

Şu bir gerçektir: Çağdaş bir İslam düşüncesine ihtiyaç vardır. Ancak buradaki çağdaşlık, düşünce tarihinde kast ettiğimiz çağdaşlık gibi bir şey olmalıdır.  Günümüzde İslam dünyasının/toplumunun geçmişine nazaran çok farklı problemleri vardır. Bunu, batı düşüncesinin metotlarının bir muadilini, kendi düşüncemize birebir uygulamak suretiyle gerçekleştirmemizin zor olduğu kanaatindeyiz. Metodun yanında, güncel kavramlar etrafında düşüncelerimizi üretmemiz gerektiği, ayrıca dikkat edilmesi gereken bir husustur. Elbette bunun için sorularımızın da güncel olması gerekmektedir. Güncel sorular, güncel cevapları zorunlu kılacaktır. Böylece çağdaş bir düşünce hareketliliği ortaya çıkacaktır.

Kısacası, İslam düşüncesinin bir çağdaşlık problemi vardır. Günümüzde çağdaş İslam düşüncesi adı altında ortaya çıkan fikir hareketleri ne kullandıkları metot ne de söylemleri açısından çağdaş değillerdir. Dolayısıyla ortaya çıktığı ilk günden bu yana İslam düşüncesi içerisindeki yeri tartışmalıdır.